پایگاه اطلاع‌رسانی مركز آموزش‌های غیرحضوری

با توجه به اینکه یکی از عرصه‌های مهم در فعالیت‌های معاونت پژوهش مرکز آموزش‌های غیرحضوری، راهبری پایان‌‌نامه‌های طلاب سطح سه این مرکز است، طی مصاحبه‌ای با سرکار خانم زهرا یوسفی، معاون محترم پژوهش این مرکز، به بررسی این موضوع پرداختیم.
سرکار خانم یوسفی؛ ضمن عرض سلام و تشکر از بابت قبول زحمت شرکت در این مصاحبه، به عنوان مقدمه، اجمالی از وظایف و مأموریت‌های متنوع معاونت پژوهش این مرکز را بیان بفرمایید.
بنده نیز خدمت شما و تمامی خدمتگزاران عرصه دین مبین اسلام عرض سلام و خداقوت دارم. پس از حمد و ثنای الهی بر این نعمت و توفیق خدمتی که عنایت نموده، لازم می‌دانم به سهم خود و به نمایندگی از همکاران گرانقدرم در معاونت پژوهش، از شما بابت رصد و توجهی که به فعالیت‌های این معاونت داشته‌اید. تقدیر و تشکر نمایم.
اما در خصوص وظایف و مأموریت‌های متنوع این معاونت، می‌توان گفت برای هر سازمانی یک هدف اصلی و چند هدف فرعی در نظر گرفته می‌شود که در جهت تحقق آن‌ها،  وظایف متعددی هم تعریف می‌شود. مرکز آموزش‌های غیرحضوری نیز از این امر مستثنی نبوده و به عنوان یک نهاد حوزوی، یک هدف و رسالت اصلی را در دستور کار خود قرار داده و برای نیل به آن هدف ارزنده، اهداف فرعی مختلفی را ترسیم و در قالب شرح وظایف به معاونت‌های خود ابلاغ نموده است. از جمله وظایف لازم و ضروری الاجرای معاونت پژوهش مرکز آموزش‌های غیرحضوری می‌توانیم موارد ذیل را به‌صورت فهرست‌وار بیان نمود:
1. ارتقای سطح پژوهشی و مهارتی طلاب در حین تحصیل، با بریایی کارگا‌ه‌های پژوهشی در دروس پژوهش محور و راهبری تحقیقات و تکالیف درسی؛
2. برگزاری دوره‌های مورد نیاز طلاب در زمینه شیوه‌های انتخاب موضوع، تدوین طرح  و محتوای پایان‌نامه؛
3.  غنی‌سازی سرفصل‌های آموزشی دروس پژوهش محور و بومی سازی آن‌ها با رعایت اقتضائات ارائه برخط؛
4. راهبری بیش از 1200 طلبه فعال در سامانه پایان‌نامه از مرحله انتخاب موضوع تا درخواست دفاع، برگزاری جلسه و خاتمه فرآیند؛
5. انجام امور اجرایی سامانه پایان‌نامه در دو کارتابل واحد آموزشی و حوزوی؛
6. شناسایی و جذب اساتید متخصص و متبحر در عرصه پژوهش، به‌منظور بهره‌مندی در کارگاه‌های پژوهشی، کارگروه‌های علمی، و به عنوان استاد راهنما، داور و ارزیاب پژوهش‌های تحصیلی؛
7. ارائه مشاوره علمی به طلاب و کمک به تدوین پایان‌نامه در سنوات مجاز تحصیل؛
8. راهبری بیش از 1000 مقاله پایانی از مرحله تصویب موضوع و ارزیابی نهایی حدود 650 مورد در سال و ثبت در سامانه فراخوان‌ها؛
9. اطلاع‌رسانی آیین‌نامه‌ها، بخشنامه‌ها،  همایش‌ها و جشنواره‌های پژوهشی به طلاب.
و امور دیگری که در این مجال، مهم‌ترین آن‌ها بیان شد.

در زمینه پایان‌‌نامه‌ها لطفاً به‌صورت فهرست‌وار رؤوس اقدامات و آمار حجم فعالیت‌ها را بیان نمایید.
راهبری پایان‌نامه طلاب سطح سه به عنوان یکی از وظایف اصلی این معاونت ساز و کارهای خاص خودش را دارد. پس از انتخاب واحد پایان‌نامه توسط طلاب و ورود آن‌ها به سامانه پایان‌نامه کلیه امور اعم از بررسی موضوعات، بررسی ساختار، تصویب، اصلاح یا رد آن‌ها در کارگروه‌های علمی و هم‌چنین راهبری و پشتیبانی طلاب فعال در سامانه تا مرحله دفاع و خاتمه فرآیند بر عهده این معاونت است. با توجه به بالابودن تعداد طلاب غیرحضوری و مشمولان موظف به انتخاب واحد پایان‌نامه در هر نیم‌سال، به‌طور میانگین در هر سال حدود 1200 طلبه وارد سامانه می‌شوند که حسب سنوات خود یا به سرعت و یا آهسته و پیوسته روند تدوین پایان‌نامه خود را در پیش می‌گیرند. با اتمام هر سال تحصیلی، حدود 260 طلبه از چرخه خارج و طلبه‌های جدید اضافه می‌شوند.
به‌طور خلاصه و فهرست‌وار اقدامات مرتبط با پایان‌نامه طلاب، شامل موارد ذیل می‌شود:
1. آماده سازی بیش از 30 دستور جلسه در هر هفته و ارسال به اساتید کارگروه جهت مطالعه و بررسی؛
2. تشکیل جلسات کارگروه علمی در هر هفته در سه رشته موجود و بررسی طرح‌های دریافت شده؛
3. ثبت نتیجه جلسات کارگروه در سامانه و ارجاع به کارتابل طلبه جهت اطلاع؛
4. تبیین و توضیح اصلاحیه مد نظر کارگروه به طلبه، در پی تماس تلفنی؛
5. ارائه مشاوره علمی در راستای انتخاب موضوع و شیوه تدوین طرح، بنا به درخواست طلاب؛
6. بررسی صلاحیت و قابلیت دفاع فایل‌های بارگذاری‌شده در سامانه؛
7. هماهنگی جلسات دفاعیه و برگزاری جلسات و اعلام نمره به مرکز و خاتمه فرآیند؛
8. پیگیری وضعیت طلاب در معرض اتمام فرصت تدوین و عدم امکان تمدید سنوات؛
9. پاسخگویی به پست‌ها و تماس‌های تلفنی طلاب در امور پایان‌نامه‌ها؛
10. ثبت و بارگذاری مدارک اساتید راهنمای پیشنهادی طلاب و اساتید داور پیشنهادی کارگروه در سامانه.

لطفاً گزارشی از تعداد پایان‌‌نامه‌های دفاع‌شده طی سال‌های اخیر ارائه بفرمایید.
در سال 1396 با حداقل نیرو و امکانات، پنج کارگروه تخصصی پایان‌نامه در سه رشته موجود این مرکز راه‌اندازی شد و کلیه امور اجرایی و راهبری طلاب غیرحضوری که در شرف انتخاب موضوع و یا مشغول به تدوین بودند، به‌صورت متمرکز در معاونت پژوهش مرکز آموزش‌های غیرحضوری تعریف شد.
با توجه به این‌که سامانه پایان‌نامه یک سامانه واحد میان طلاب حضوری و غیرحضوری و کاربران مدیریت‌های استانی و مدارس است، گزارش‌های دقیقی از این سامانه قابل دریافت است. از سال 96 که ما کلیه امور پژوهشی طلاب را رسماً به عهده گرفتیم فراز و نشیب‌هایی را طی کردیم. به‌عنوان مثال در سال 96 به دلیل نوپا بودن این واگذاری، عدم آشنایی طلاب با روند ارسال طرح و ... ، متمرکز شدن بررسی همه طرح‌های اجمالی و تفصیلی طلاب در کارگروه‌های ما و هم‌چنین تعداد زیاد درخواست‌های رسیده به کارتابل و از طرفی عدم نیروی انسانی و امکانات کافی، فقط 69 جلسه دفاعیه برگزار شد. در سال 1397 به دلیل آمار زیاد طلاب ورودی 89 ـ که بنا به دلایل مختلف در سنوات خودشان دفاع نکرده بودند و از طریق معاونت آموزش ستاد به‌صورت مکرر تمدید سنوات می شدند ـ با ترافیک شدید طرح‌های ارسالی به کارگروه‌ها و درخواست دفاعیه روبرو شدیم که بحمد الله 280 طلبه‌ی در وضعیت قرمز که هیچ راهی برای تمدید سنوات برایشان نمانده بود از پایان‌نامه خود دفاع کردند. با توجه به فشاری که از جانب طلاب بر این معاونت وارد شد سعی کردیم با دادن مشاوره‌های لازم و در اولویت قرار دادن طلاب در معرض تمدید سنوات، از بحران ناشی از انباشتگی گذشته عبور نماییم. لذا پیگیری این دسته از طلاب در اولویت کاری قرار گرفت و سعی شد که با همت مضاعف، این گروه طلاب از چرخه تحصیل با خاتمه فرآیند دفاع خارج شوند. در سال 1398 دفاعیه‌ی 217 پایان‌نامه و در سال 1399 به لطف الهی 178 اثر به مرحله دفاع رسید.
تقریبا از بحران گذر کردیم و به تجارب ارزنده‌ای رسیدیم؛ مثلا این‌که می‌شود طوری طلاب را آموزش داد که در سنوات مجاز خودشان مشغول تدوین و دفاع شوند. لذا با تدابیر و خدماتی که به طلاب ارائه شد مجدداً شاهد افزایش آمار دفاعیه در دو سال 1400 با تعداد 209 مورد و 1401 با آمار 261 مورد بودیم.
ما دو شیب صعودی و یک سیر نزولی  را پشت سر گذاشته‌ایم؛ شیب صعودی اول از سال 96 تا 97 بود که شیب رضایت‌بخشی نبود؛ چون رسیدگی به امور این دسته از طلاب نه تنها معاونت پژوهش و آموزش ما بلکه معاونت‌های آموزش و پژوهش ستاد و مدیریت های استانی را نیز دچار اختلال و حجم کاری نموده بود. اما سیر نزولی از سال 98 تا 99 به سبب برنامه‌ریزی خروج طلاب در معرض تمدید سنوات از چرخه تحصیل تقریباً رضایت بخش بود. شیب صعودی دو سال 1400 و 1401 نه تنها برای همکاران این معاونت بلکه برای طلاب هم سرشار از موفقیت بود؛ چراکه اکثر طلاب موفق به دفاع در سنوات مجاز خودشان شدند و سایر بخش‌های مرتبط نظیر معاونت آموزش و پژوهش درگیر کمیسیون و تمدید سنوات نشدند.

آیا آمار مقایسه‌‌ای تعداد دفاعیه با طلاب حضوری را در اختیار دارید؟
بله همان‌طور که عرض شد وجود سامانه یکپارچه و مشترک پایان‌نامه و اطلاعات ثبت شده توسط کاربران مدیریت‌های استانی و مرکز آموزش‌های غیرحضوری، امکان مناسبی را فراهم آورده و گزارش‌های تجمیعی و مقایسه‌ای خوبی توسط همکاران معاونت پژوهش ستاد در اختیار این مرکز قرار داده می‌شود. آمار و ارقام دریافتی نشان می‌دهد در پنج سال اخیر (97 تا 401) تقریباً 30 درصد از پایان‌نامه‌های حوزه‌های علمیه خواهران سراسر کشور توسط مرکز آموزش‌های غیرحضوری به دفاع رسیده است. هم‌چنین در سال1401 علی‌رغم مشکلاتی که در تأمین همکار این معاونت پیش آمد، با تلاش جهادی همکاران و در نتیجه اقدامات قبلی، تقریبا 45 درصد از دفاعیه‌های حوزه‌های علمیه خواهران در این مرکز انجام شد و به ثبت رسید.

به نظر شما چه اقدامات و برنامه‌هایی باعث توفیق این مرکز در برگزاری این تعداد بالای دفاعیه‌، به‌ویژه در دو سال اخیر بوده است؟
خب راهبردها و طرح و برنامه‌های مختلفی مورد مداقه و بررسی قرار گرفت که برخی از آنها به مرحله اجرا و حصول نتیجه رسیدند. به عنوان مثال سعی شد انگیزه و روحیه پژوهش را در طلبه‌ها زنده و پویا شود و ضعف برنامه‌ای با برگزاری دوره‌های مهارت‌افزایی و بکارگیری اساتید متبحر در امر پژوهش جبران شد. بریایی کارگاه‌های دروس پژوهش محور با طراحی تکالیف ایستگاهی، تشکیل سه کانال در شبکه اجتماعی ایتا و عضو نمودن طلاب به تفکیک وضعیت و مرحله جاری آن‌ها، آموزش مهارت‌های پژوهشی، یادآوری قوانین آیین‌نامه‌ای و شیوه کار با سامانه پایان‌نامه به طور اختصاصی برای هر کانال، اعلام وضعیت قرمز طلاب در کانال‌های سه‌گانه، ارائه مشاوره‌های تخصصی و علمی، پیگیری‌ها و تماس‌های تلفنی در طرح‌های متوقف شده، همه و همه از جمله اقداماتی بود که باعث تحقق این خدمت ارزشمند و به سرانجام رسیدن دوره آموزشی بسیاری از طلاب در موعد مقرر گردید.

در این زمینه، روش آموزش غیرحضوری تا چه میزان باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری نیروی انسانی شده است؟
بهتر است با این سؤال پاسخ دهم که: آیا اداره پنج کارگروه فعال با برگزاری بیش از 130 جلسه در سال، راهبری بیش از 1200 طلبه فعال در سامانه پایان‌نامه و انجام امور سامانه‌ای در دو کارتابل استانی و آموزشی، برگزاری 45 درصد از دفاعیه‌های کل کشور و ارائه آموزش‌ها و ارتقاء سطح پژوهشی طلاب، درکنار سایر مأموریت‌های پژوهشی مانند راهبری تحقیقات و تکالیف درسی، مقالات پایانی، کلاس‌های برخط کارگاهی و امور پژوهش‌های عمومی، که همه این اقدامات فقط توسط پنج همکار انجام شده است، تفسیری غیر از صرفه اقتصادی و استفاده بهینه از زمان اداری همکار دارد؟

علاوه بر موفقیت این مرکز به لحاظ کمیت تعداد دفاعیه پایان‌‌نامه‌ها، آیا به لحاظ کیفی نیز موضوع و محتوا و نمره پایان‌نامه‌ها وضعیت مطلوبی داشته است؟
با توجه به اینکه موضوع و ساختار همه پایان‌نامه‌ها توسط کارگروه‌های زبده و ثابت این مرکز ـ که از اساتید تراز در سطح کشوری هستند ـ بررسی می‌شود، سعی مجموعه بر این است که موضوعات تصویب شده بدیع و کاربردی بوده و ساختار تعریف شده از انسجام مطلوبی برخوردار باشد. در جلسات دفاع، کلیه آثار توسط اساتید داور مستقر در شهر مقدس قم مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و سطح بالای داوری برای همه آثار تقریباً یکسان است. با این تمهیدات می‌شود به این نتیجه رسید که فارغ از نمرات سخت‌گیرانه اساتید داور، بحمد الله به لحاظ کیفی نیز در وضعیت مطلوبی قرار داریم.

تبدیل پایان‌نامه‌ها به کتاب و نیز وضعیت تدوین پایان‌‌‌‌نامه به زبان خارجی در این مرکز چگونه است؟
با توجه به سطح بالای اساتید داور، آثاری که در جلسه دفاع از نظر استاد قابلیت تبدیل به کتاب را داشته باشد، در شرایط مطلوب با فراهم بودن نیرو و امکانات، پیگیری‌هایی را برای معاونت پژوهش به دنبال خواهد داشت. اما متأسفانه ما در این عرصه به دلیل عدم فرصت کافی همکاران موجود، ورود جدّی نکرده‌ایم و شرمنده طلاب هستیم. هر چند به همت خودشان دست‌کم حدود 200 اثر تبدیل به کتاب شده است، که گزارش شفاهی یا کتبی آن توسط طلاب برای ما ارسال شده است.
اما در خصوص تدوین پایان‌نامه به زبان‌های خارجی، تاکنون 10 اثر به زبان‌های اسپانیولی، انگلیسی و عربی دفاع شده است و به لطف الهی علی‌رغم عدم کارگروه زباندان در این مرکز و هم‌چنین ضعف سامانه از حیث معرفی اساتید راهنما و داور زباندان، به محض تقاضای طلاب، حمایت‌های علمی و اجرایی لازم را خواهیم داشت.

در پایان، اگر مطلب دیگری در این زمینه مدنظر دارید بیان فرمایید.
امید دارم در سال‌های پیش رو، شاهد حضور پرشور و فعال طلاب غیرحضوری در عرصه آثار مکتوب و ورود به مجامع علمی باشیم؛ به نحوی که این حضور، آن‌قدر درخشان و قابل توجه باشد که نظام آموزش غیرحضوری را به عنوان یک الگوی موفق به جامعه علمی کشور معرفی نماید؛ چراکه در این روش، خواهران محصّل ضمن فراگیری دانش‌ها و مهارت‌های لازم، وظایف خانوادگی خود را نیز به نحو مطلوب انجام می‌دهند و در نتیجه می‌توانند رسالت خود را به عنوان یک بانوی مسلمان، محقق و مسلط به علوم و معارف دین به عرصه عمل برسانند.